youtube

Krzyże nagrobne

Krzyże nagrobne

Najbardziej rozpowszechnione i występujące prawie na każdym cmentarzu (z wyjątkiem okręgu żmigrodzkiego) są wzory krzyży zaprojektowane przez Gustawa Ludwiga. Stworzył on 3 wersje ażurowych zdobionych krzyży do ustawienia na mogiły zbiorowe. Każda z walczących armii miała swój wzór, w związku z czym możemy mówić o krzyżach „austriackich”, „rosyjskich” i „niemieckich”. Oprócz dużych krzyży przeznaczonych na mogiły zbiorowe Ludwig zaprojektował też krzyże małe przeznaczone do indywidualne nagrobki. Warto zwrócić uwagę, że małe krzyże występowały też jako element centralny krzyży dużych przeznaczonych na mogiły zbiorowe (we wzorach austriackim i niemieckim - patrz szkice). Na poniższych szkicach zaczerpniętych z książki „Galicyjskie cmentarze wojenne. Tom III - Roman Frodyma”, ukazany jest też wzór krzyża autorstwa Hansa Mayra - przeznaczony dla żołnierzy niemieckich - występujący w dwóch wersjach z datą i bez daty, oraz projekty krzyży listwowych autorstwa Watzala.

Na cmentarzach okręgu IX jakie odwiedziłem wszędzie występują krzyże autorstwa Ludwiga, zarówno w wersji dużej na mogiły zbiorowe jak i wersji małej.

Symbolika małego krzyża typu „austriackiego” wywodzi się wprost z austro - węgierskiego odznaczenia wojskowego Krzyża Zasługi (Verdienstkreuz), postawienie takiego krzyża na grobie żołnierza, było symbolicznym pośmiertnym odznaczeniem bohatera, który oddał życie za Ojczyznę. Jest to krzyż o równych ramionach okolony girlandą z liści laurowych, symbolizującą chwalę należną zwycięzcom. Na środkowej okrągłej tarczy wypisana była data 1914 lub 1915, występowały również krzyże bez daty. Niektórych opracowania krzyż ten jest błędnie porównywany do krzyża maltańskiego i tak nazywany. Mały krzyż austriacki był elementem centralnym ażurowego krzyża dużego - na mogiły zbiorowe, był on zbudowany z obusiecznego miecza wbitego w zdobiony wachlarz palmety - liści palmowych będących symbolem ostatecznego zwycięstwa i wiecznej nagrody.

Symbolika małego krzyża typu „niemieckiego” nawiązuje wprost do odznaczenia Krzyża Żelaznego (Eisernen Kreuz). Krzyż ten miał podobny kształt jak krzyż austriacki, z tym że nie było w nim środkowego okrągłego pola, był okolony gałązką z liści dębowych symbolizującą męstwo i nieśmiertelność. Na górnym ramieniu krzyża widniała korona cesarska, a pośrodku litera W (od imienia cesarza Wilhelma), u jego podstawy występowała data 1914 lub 1915, były też wzory bez daty. Duży ażurowy krzyż niemiecki ma w zasadzie, analogiczną budowę do krzyża austriackiego, na przecięciu ramion miecza, umiejscowiony jest krzyż mały, miecz również wbity jest w wachlarz palmety.

Mały krzyż typu „rosyjskiego” nawiązuje do krzyża patriarchalnego, to dwuramienny krzyż zdobiony girlandą z liści lipowych. Krzyż duży był rozwinięciem krzyża małego, nie ma motywu miecza, który był zarezerwowany dla zwycięskich armii, u podstawy krzyża występuje tablica a datą lub bez daty, okolona dwoma spiralami - nie ma motywu palmy zarezerwowanej dla zwycięzców. 

wiadomości opracowane na podstawie:
R. Frodyma, Galicyjskie Cmentarze wojenne. Tom III. Brzesko - Bochnia - Limanowa, Pruszków 1998.)
A. Patridge, Wybrane zagadnienia symboliki cmentarzy z I wojny na tle europejskiej tradycji sepulkralnych, Materiały z konferencji - Znaki pamięci, Gorlice 2008.
Symbolika zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych, www.beskid-niski.pl - tekst pochodzi z pracy magisterskiej „Sepulkralne założenia architektoniczno-przestrzenne zachodniogalicyjskich cmentarzy żołnierskich z czasów I wojny światowej w krajobrazie Beskidu Niskiego”, autorem której jest Bartłomiej Tokarz.


Krzyż mały „austriacki” 
(Gustaw Ludwig)

Krzyż mały „niemiecki” 
(Gustaw Ludwig)

Krzyż mały „rosyjski” 
(Gustaw Ludwig)


Krzyż duży „austriacki” 
(Gustaw Ludwig)

Krzyż duży „niemiecki” 
(Gustaw Ludwig)

Krzyż duży „rosyjski” 
(Gustaw Ludwig)


Krzyż Mayra dla żołnierzy niemieckich


Krzyże listwowe autorstwa Watzala

wszystkie szkice pochodzą z książki: R. Frodyma, Galicyjskie Cmentarze wojenne. Tom III. Brzesko - Bochnia - Limanowa, Pruszków 1998.